U društvu koje, slobodno možemo reći, tolerira nasilje,veliki broj kratkih cijevi u kućama nije dobar. Prema dostupnim podacima iz sudova u 35,3 posto slučajeva femicida ili pokušaja femicida korišteni su pištolji, bombe ili automatske puške 

Piše: Rubina ČENGIĆ

U domaćinstvima širom Bosne i Hercegovine bi se moglo nalaziti i više od million komada malog i lakog oružja.

Upozorio je na ovo stručnjak za sigurnost Sandi Dizdarević, a iz Ministarstva sigurnosti u Vijeći ministara BiH dodaju da su postojeće mjere i prakse za kontrolu nedovoljno uvažavaju rizike zloupotrebe.

Podsjećanja radi, 40 posto ubijenih žena je ubijeno nekim od ovog oružja.

– Rizik za sigurnost građana i građanki Bosne i Hercegovine koje sobom nosi veliki broj dostupnih komada oružja je česta zloupotreba tog oružja za razbojništva i izazivanja opšte opasnosti, ubistva, nasilje u porodici i intimno partnersko nasilje ili samoubistva –  stoji u Strategiji za kontrolu malog oružja i lakog naoružanja u BiH za period 2021 – 2024. godine.

Prema podacima iz  istraživanja koje su 2016. Regionalni centar za kontrolu malog i lakog oružja (SEESAC) i Koordinacioni odbor za kontrolu malog i lakog naoružanja u Bosni i Hercegovini (KO SALW) , a koji se nalaze u Strategiji, broj legalnog vatrenog oružja u posjedu vladinih agencija, građana i privatnih subjekta  je bio 314.323. Od toga skoro 291.000 kod građana.

Ubistva, incidenti, zaplijene

Registrovano je i da je  u 2016. godini u BiH počinjeno 905 krivičnih djela u vezi sa vatrenim oružjem, a  od 2012. do 2016. godine od ukupno 253 ubistva 139 je počinjeno je vatrenim oružjem.

Istovremeno, prema podacima prikupljenih preko Platforme za praćenje oružanog nasilja, u periodu od 2017. do 2019. godine  je registrovano 1.305 incidenata u vezi sa vatrenim oružjem.  S druge strane, policija svake godine zaplijeni između 60 i 100 komada ovog oružja.

Stručnjaci procjenjuju da je sredinom ove godine broj legalnih kraktih cijevi u BiH oko 400.000 komada.

Ako govorimo o legalnom naoružanju, sporni su razlozi zbog kojih se izdaju dozvole za držanje i nošenje oružja, a to je najčešće lična sigurnost.

– Mi imamo ozbiljan problem ako se toliki broj građana osjeća nesigurno. S druge strane istraživanja UN-ovih agencija o transnacionalnom organizovanom kriminalu kažu da na jednu legalnu dolaze dva ilegalna komada oružja što bi za BiH taj sivi broj bio oko milion, a uporedimo li taj broj sa brojem stanovnika to je mnogo – pojašnjava Dizdarević.

On naglašava da svi problem s oružjem dolaze od ilegalnog oružja koje koriste organizovane kriminalne grupe.

Rigorozne kontrole

Dizdarević ističe da policija provodi kontrole kod onih koji imaju dozvolu. Riječ je o redovnim, ali i o vanrednim kontrolama. Redovne se najavljuje kao kontrole koje će se desiti u narednih 30 dana, što znači da mogu biti naredni dan, ali i u narednih 30 dana.

– Ali, zaista su rigorozni. Primjera radi, dozvola je oduzeta čovjeku čija je žena otvorila sef kada je policajac došao u inspekciju – pojašnjava Dizdarević.

Stručnjaci pak upozoravaju da držanje oružja u kući pod uslovima dozvole nije garancija zaštite. Oružje mora biti u sefu sa šifrom, nefostupno članovima kućanstva koji nemaju dozvolu, a municija na drugom mjestu.

Iako su, procentualno, najbrojnije žrtve vatrenog oružja muškarci, sociologinja i aktivistkinja Edisa Demić iz Udruženja Dignitet upozorava na potrebu jačih kontrola i prodaje i posjedovanja i korištenja oružja i s aspekta zaštite porodice, odnosno žena.

12 zakona

– U društvu koje, slobodno možemo reći, tolerira nasilje, taj veliki broj kratkih cijevi u kućama nije dobar. Prema dostupnim podacima iz sudova u 35,3 posto slučajeva femicida ili pokušaja femicida korišteni su pištolji, bombe ili automatske puške. Kao aktivistkinja koja pomaže ženama žrtvama nasilja znam da se žene čiji partneri posjeduju oružje mnogo teže odlučuju da prijave nasilje – kaže Demić.

Podsjeća da je posjedovanje oružja u BiH regulisano sa 12 zakona,  entitetski i kantonalni, koji među sobom nisu usklađeni, da je mnogo osoba koje imaju PTSP i nemaju adekvatnu medicinsku pomoć, ali i da stalna politička previranja i pominjanje rata kod ljudi stvara psihozu i strah koji ih motivišu da nabave oružje.

Integrisanje rodne perspektive u strateški i operativni okvir se sve više prepoznaje kao preduslov za efikasnu kontrolu malog oružja i lakog naoružanja, piše u Strategiji za kontrolu malog oružja i lakog naoružanja u BiH za period 2021‒2024. godine.

U EU Strategiji protiv nezakonitog vatrenog oružja, malog i lakog oružja i pripadajućeg streljiva istaknuto je da integracija rodnih aspekata u projekte i akcije za kontrolu SALW predstavlja princip kojim se Strategija rukovodi, te da će EU sistematski integrisati rodnu perspektivu u projekte protiv nasilja vaternim oružjem i SALW kontrolu generalno, piše u ovom dokumentu.

U vlasništvu muškaraca

Dragan Božanić iz  iz Centra za kontrolu malog i lakog naoružanja u Jugoistočnoj i Istočnoj Evropi (SEESAC) naveo je prije nekoliko godina da su muškarci dominantni kako u posjedovanju vatrenog oružja, tako i u počinjenju incidenata u vezi sa njihovim korištenjem.

– U Jugoistočnoj Evropi 97.1 posto vatrenog oružja se nalazi u vlasništvu muškaraca, dok žene veoma retko poseduju oružje –  svega 2.9 posto vatreno oružja je u vlasništvu žena. Pored toga, muškarci čine i većinu incidenata. Podaci koje smo prikupili ukazuju da je 98.5 posto incidenata u vezi sa vatrenim oružjem počinjeno od strane muškaraca, a da ga žene veoma retko zloupotrebljavaju. Iako žene retko poseduju i veoma retko zloupotrebljavaju vatrenog oružje, one su nesrazmerno zastupljene među žrtavama zloupotrebe vatrenog oružja. Čak 16.2 posto žrtava su žene, što je pre svega povezano sa zloupotrebom vatrenog oružja  u kontekstu nasilja u porodici – istakao je Božanić .

On je istakao da je u Jugoistočnoj Evropi svako drugo ubistvo, koje su počinili članovi porodice, počinjeno vatrenim oružjem.

Podaci također ukazuju i na to da je u regionu ubistvo od strane intimnog partnera jedan od najčešćih vidova femicida.

Malo i lako naoružanje

Pod malim i lakim naoružanjem definira se ono koje može nositi jedan čovjek, koje je napravljeno ili prilagođeno vojnoj specifikaciji za upotrebu smrtonosnih instrumenata rata.

Malo oružje je široko kategorizirano kao oružje namijenjeno za upotrebu od strane individualnih pripadnika oružanih ili sigurnosnih snaga i ono uključuje revolvere i automatske pištolje, puške i karabiner, poluautomatske puške, jurišne puške i lake puškomitraljeze.

Lako naoružanje je široko kategorizirano kao naoružanje namijenjeno za upotrebu od strane nekoliko pripadnika oružanih ili sigurnosnih snaga koji mu služe kao posada i ono obuhvata teške mitraljeze, ručne i montirane lansere granata, prenosivo protuzracno naoružanje, prenosivo protutenkovsko naoružanje, bestrzajne puške, prenosive lansere protutenkovskih projektila i raketnih sistema, prenosive lansere protuzracnih projektila, te minobacace kalibra manjeg od 100 mm.

U BiH se u prosjeku dnevno dešava jedan incident u vezu sa vatrenim oružjem (prosjek od 1.1.2014 od 1.12.2018), a tokom recimo, 2018. godine, počinioci incidenata su bili u 377 slučajeva muškarci, što je 99 posto, a u 5 slučajeva žene, što iznosi 1 posto.